วันนี้วันพระ ศึกษา “ธัมมจักรกัปปวัตตนสูตร” พระสูตรว่าด้วยทางสายกลาง การปฏิบัติไปสู่ความหลุดพ้นจากความทุกข์ของมนุษยชาติ พระธรรมเทศนากัณฑ์แรกของพระพุทธเจ้า

วันนี้วันพระ วันพุธที่ ๒๗ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๕๖๖ ขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑

เดินทางไกลเริ่มจากก้าวแรก และก้าวต่อๆ ไป แม้จะสะดุดล้มครั้งแล้วครั้งเล่า สาหัสเพียงใด เจ็บปวดเพียงใดก็ลุกขึ้นมา และก้าวต่อไป … ดังพระพุทธพจน์ว่า

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ก็เมื่อเธอทั้งหลายถูกลูกศรคือกิเลสเสียบแทงแล้ว อย่างนี้ จะมีเวลามัวเมาประมาทอยู่เพราะเหตุไร ภิกษุทั้งหลาย พระศาสดา (ทรงประกาศพรหมจรรย์) ที่ยอดเยี่ยมที่สุดนี้มาอยู่เฉพาะหน้า (ของท่านทั้งหลาย) ด้วยว่าในกาลก่อนแต่กาลนี้ เธอทั้งหลายหลับแล้ว อยู่ที่ภูเขาทั้งหลาย และแม่น้ำเป็นเวลานาน หลับแล้วที่ยอดไม้อันไม่เสมอกัน ก็เพราะเหตุที่ไม่เห็นอริยสัจทั้งหลาย

เพื่อทำที่สุดแห่งความหลับนั้น

เธอทั้งหลายจงลุกขึ้นเถิด

จงนั่ง และศึกษาเพื่อสันติให้มั่นคง

( จาก อรรถกถา ขุททกนิกาย สุตตนิบาต จูฬวรรค อุฏฐานสูตร อรรถกถาอุฏฐานสูตรที่ ๑๐
: พระไตรปิฎกฉบับหลวง กราบขอบพระคุณ เว็บไซต์ 84000.org )

ใกล้วันส่งท้ายปีพุทธศักราช ๒๕๖๖ แล้ว จึงขอที่อาราธนา พระพุทธมนต์บท “ธัมมจักรกัปปวัตตนสูตร” จากหนังสือ ทำวัตรสวดมนต์แปล ฉบับคณะสงฆ์วัดสระเกศ ราชวรมหาวิหาร เรียบเรียงโดย พระราชกิจจาภรณ์ (เทอด ญาณวชิโร) ในขณะนั้น ดำเนินการจัดพิมพ์โดย กองทุนพุทธานุภาพ วัดสระเกศ ราชวรมหาวิหาร (ฉบับธรรมทาน) ซึ่งเป็นพระธรรมเทศนากัณฑ์แรกที่พระพุทธเจ้าโปรดปัญจวัคคีย์ หลังจากพระพุทธเจ้าทรงแสดงธรรมจบลง พระโกณฑัญญะก็ดวงตาเห็นธรรม อันปราศจากธุลี และเปล่งอุทานว่า

“สิ่งใดสิ่งหนึ่งมีความเกิดขึ้น สิ่งเหล่านั้นทั้งหมด ก็มีความดับไปเป็นธรรมดา”

พระพุทธพจน์

ซึ่งพระพุทธองค์ทรงทราบด้วยพุทธญาณว่า บัดนี้ท่านโกณฑัญญะได้บรรลุพระโสดาปัตติผลเป็นพระอริยบุคคลชั้นต้นแล้วเป็นองค์แรกในพระพุทธรัตนะของพระองค์ จึงทรงเปล่งพระวาจาว่า “โกณฑัญญะได้รู้แล้วหนอๆ” แต่นั้นมาคำว่าอัญญาโกณฑัญญะจึงเป็นชื่งของท่าน

ท่านอัญญาโกณฑัญญะ ครั้งได้บรรลุโสดาปัตติผลแล้ว จึงทูลขออุปสมบทต่อพระผู้มีพระภาคเจ้า และพระพุทธองค์ได้ประทาน เอหิภิกขุอุปสัมปทา ให้แก่ท่านอัญญาโกณฑัญญะซึ่งเป็นพระอริยสงฆ์องค์แรกในพระพุทธศาสนา และทรงจำพรรษา ณ ป่าอิสิปตนมฤคทายวันนั้น

ธัมมจักกัปปวัตนสูตร 

พระสูตรว่าด้วยทางสายกลาง การปฏิบัติสู่ความพ้นทุกข์ในสังสารวัฏ

พระธรรมเทศนากัณฑ์แรกของพระพุทธเจ้า

ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร เป็นพระสูตรที่มีความสำคัญมาก เพราะเป็นพระธรรมเทศนากัณฑ์แรกของพระพุทธเจ้าซึ่งบันทึกไว้ในพระไตรปิฎก เล่มที่ ๔ เล่มที่ ๑๙ และเล่มที่ ๓๑ โดยคำว่า ธรรมจักร มีความหมายว่า “กงล้อแห่งพระธรรม”

ในพระสูตรนี้พระพุทธองค์ทรงประกาศสัจธรรม ที่จะช่วยให้มนุษย์ออกจากทุกข์ในสังสารวัฏได้อย่างสิ้นเชิง ไม่ต้องกลับมาเวียนว่ายตายเกิดอีก ด้วยการตรัสเหตุแห่งทุกข์ว่า คือ ตัณหา หรือ ความอยาก อันไม่มีที่สุด นั่นแหละที่ทำให้เราวนเวียนกลับไปกลับมาในวัฏฏะวนนี้ สร้างความทุกข์ซ้ำแล้วซ้ำเล่า มากไปกว่านั้น คือ พระองค์ทรงมีหนทางออกจากทุกข์ให้เราด้วย ซึ่งทั้งหมดตลอดเส้นทางของการปฏิบัติ พระองค์สรุปไว้ในธัมมจักกัปปวัตตนสูตร นี้แล้ว

พระพุทธเจ้าทรงแสดง แนวทางแห่งความพ้นทุกข์ คือ อริยมรรคมีองค์ ๘ และตรัสผลของการปฏิบัติว่าคือความดับตัณหา

มีประวัติความเป็นมาโดยย่อดังนี้ 

ในวันอาสาฬหบูชา วันเพ็ญเดือน ๘ ณ ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน แขวงเมืองพาราณสี เมื่อสองพันหกร้อยกว่าปี ล่วงมา พระพุทธเจ้าทรงแสดงพระสูตรนี้แก่นักบวชปัญจวัคีย์ ซึ่งเคยติดตามพระองค์มาก่อน จนกระทั่ง ท่านอัญญาโกณฑัญญะสดับ พระธรรมเทศนานี้แล้วบรรลุธรรมเป็นโสดาบัน

ดวงตาอันเห็นธรรม ปราศจากธุลีปราศจากมลทิน ได้เกิดขึ้นแก่ท่านพระอัญญาโกณฑัญญะ ท่านนับเป็นพระสงฆ์สาวกองค์แรกในพระพุทธศาสนา วันนี้จึงเป็นวันแห่งพระรัตนตรัยบังเกิดขึ้นในโลกเป็นครั้งแรก คือมี พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ครบบริบูรณ์

ธัมมจักกัปปวัตนสูตร มีเนื้อหาแสดงถึงการปฏิเสธส่วนที่สุดสองอย่าง และเสนอแนวทางดำเนินชีวิตโดยสายกลางอันเป็นแนวทางออกจากทุกข์ให้มนุษย์ มีเนื้อหาแสดงถึงขั้นตอนและการปฏิบัติเพื่อบรรลุถึงอริยสัจทั้ง ๔ คือ ให้กำหนดรู้ทุกข์ เห็นเหตุแห่งทุกข์ และการดับทุกข์ โดยมีอริยมรรคมีองค์ ๘ เป็นหนทางในการดำเนินจิตเพื่อความดับทุกข์

โดยเริ่มจากข้อแรกคือ สัมมาทิฏฐิ ทำความเห็นให้ถูกตรงทางสายกลางก่อนคือไม่สุดโต่งไปทั้งสองข้างที่ทรมานตนเอง หรือตามใจกิเลสไปอีกทาง แล้วดำเนินจิตตามขั้นตอนการปฏิบัติรู้สภาวะการเปลี่ยนแปลงของจิต แต่ไม่ตามจิตไป เพื่อละทุกข์อันเกิดจากกิเลสตัณหาที่มาบงการจิตได้

จากการฝึกฝนบนหนทางอริยมรรคมีองค์ ๘ นี้ จนถึงสัมมาสมาธิในข้อสุดท้าย จะต้องฝึกฝนอย่างต่อเนื่องในชีวิต เพื่อความดับทุกข์อย่างสิ้นเชิง อันได้แก่พระนิพพาน ซึ่งเป็นจุดมุ่งหมายสูงสุดที่พระพุทธเจ้าทรงมอบให้กับมนุษยชาติ ด้วยการบำเพ็ญตนจนสำเร็จแล้ว จึงทรงมีพระเมตตา พระกรุณาอย่างไม่มีประมาณในการเผยแผ่หลักธรรมอันบริสุทธิ์และลึกซึ้งนี้ด้วยพระองค์เองตลอด ๔๕ พรรษาจนกระทั่งปรินิพพาน

สำหรับมนุษย์ผู้แสวงหาความพ้นทุกข์ บนเส้นทางอันประเสริฐนี้ ก็สามารถเดินตามเส้นทางที่พระองค์ถ่ายทอดอย่างซื่อสัตย์ในพระธรรมตามแนวทางปฏิบัติที่พระสงฆ์พาดำเนินอย่างต่อเนื่อง ก็จะได้รับผลอย่างแน่แท้ จากการบำเพ็ญเพียรอย่างไม่ท้อถอยในการขัดเกลากิเลสบนหนทางแห่งศีล สมาธิ และปัญญานี้ด้วยความเคารพในพระพุทธเจ้า พระธรรม พระสงฆ์และการเคารพตนเอง เชื่อมั่นตนเองว่าจะสามารถพากเพียรไปจนถึงที่สุดแห่งทุกข์ได้

ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร

พระวินัยปิฎก มหาวรรค, พระสุตันตปิฎก สังยุตตนิกาย มหาวารวรรค, พระสุตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรค

เอวัมเม สุตัง ฯ เอกัง สะมะยัง ภะคะวา พาราณะสิยัง วิหะระติ อิสิปะตะเน มิคะทาเยฯ ตัตฺระ โข ภะคะวา ปัญจะวัคคิเย ภิกขู อามันเตสิฯ

ทะเว เม ภิกขะเว อันตา ปัพพะชิเตนะ นะ เสวิตัพพา โย จายัง กาเมสุ กามะสุขัลลิกานุโยโค หีโน (อ่านว่า ฮีโน) คัมโม โปถุชชะนิโก อะนะริโย อะนัตถะสัญหิโต โย จายัง อัตตะกิละมะถานุโยโค ทุกโข อะนะริโย อะนัตถะสัญหิโตฯ

เอ เต เต ภิกขะเว อุโภ อันเต อะนุปะคัมมะ มัชฌิมา ปะฏิปะทา ตะถาคะเตนะ อะภิสัมพุทธา จักขุกะระณี ญาณะกะระณี อุปะสะมายะ อะภิญญายะ สัมโพธายะ นิพพานายะ สังวัตตะติฯ

กะตะมา จะ สา ภิกขะเว มัชฌิมา ปะฏิปะทา ตะถาคะเตนะ อะภิสัมพุทธา จักขุกะระณี ญาณะกะระณี อุปะสะมายะ อะภิญญายะ สัมโพธายะ นิพพานายะ สังวัตตะติฯ

อะยะเมวะ อะริโย อัฏฐังคิโก มัคโค เสยยะถีทัง สัมมาทิฏฐิ สัมมาสังกัปโป สัมมาวาจา สัมมากัมมันโต สัมมาอาชีโว สัมมาวายาโม สัมมาสะติ สัมมาสะมาธิฯ

อะยัง โข สา ภิกขะเว มัชฌิมา ปะฏิปะทา ตะถาคะเตนะ อะภิสัมพุทธา จักขุกะระณี ญาณะกะระณี อุปะสะมายะ อะภิญญายะ สัมโพธายะ นิพพานายะ สังวัตตะติฯ

อิทัง โข ปะนะ ภิกขะเว ทุกขัง อะริยะสัจจัง ชาติปิ ทุกขา ชะราปิ ทุกขา มะระณัมปิ ทุกขัง โสกะปะริเทวะทุกขะ โทมะนัสสุปายา สาปิ ทุกขา อัปปิเยหิ สัมปะโยโค ทุกโข ปิเยหิ วิปปะโยโค ทุกโข ยัมปิจฉัง นะ ละภะติ ตัมปิ ทุกขัง สังขิตเตนะ ปัญจุปาทานักขันธา ทุกขาฯ

อิทัง โข ปะนะ ภิกขะเว ทุกขะสะมุทะโย อะริยะสัจจัง ยายัง ตัณหา โปโนพภะวิกา นันทิราคะสะหะคะตา ตัตฺระตัตฺราภินันทินี เสยยะถีทัง กามะตัณหา ภะวะตัณหา วิภะวะตัณหาฯ

อิทัง โข ปะนะ ภิกขะเว ทุกขะนิโรโธ อะริยะสัจจัง โย ตัสสาเยวะ ตัณหายะ อะเสสะวิราคะนิโรโธ จาโค ปะฏินิสสัคโค มุตติ อะนาละโยฯ

อิทัง โข ปะนะ ภิกขะเว ทุกขะนิโรธะคามินี ปะฏิปะทา อะริยะสัจจังฯ

อะยะเมวะ อะริโย อัฏฐังคิโก มัคโค เสยยะถีทัง สัมมาทิฏฐิ สัมมาสังกัปโป สัมมาวาจา สัมมากัมมันโต สัมมาอาชีโว สัมมาวายาโม สัมมาสะติ สัมมาสะมาธิฯ

อิทัง ทุกขัง อะริยะสัจจันติ เม ภิกขะเว ปุพเพ อะนะนุสสุเตสุ ธัมเมสุ จักขุง อุทะปาทิ ญาณัง อุทะปาทิ ปัญญา อุทะปาทิ วิชชา อุทะปาทิ อาโลโก อุทะปาทิฯ

ตัง โข ปะนิทัง ทุกขัง อะริยะสัจจัง ปะริญเญยยันติ เม ภิกขะเว ปุพเพ อะนะนุสสุเตสุ ธัมเมสุ จักขุง อุทะปาทิ ญาณัง อุทะปาทิ ปัญญา อุทะปาทิ วิชชา อุทะปาทิ อาโลโก อุทะปาทิฯ

ตัง โข ปะนิทัง ทุกขัง อะริยะสัจจัง ปะริญญาตันติ เม ภิกขะเว ปุพเพ อะนะนุสสุเตสุ ธัมเมสุ จักขุง อุทะปาทิ ญาณัง อุทะปาทิ ปัญญา อุทะปาทิ วิชชา อุทะปาทิ อาโลโก อุทะปาทิฯ

อิทัง ทุกขะสะมุทะโย อะริยะสัจจันติ เม ภิกขะเว ปุพเพ อะนะนุสสุเตสุ ธัมเมสุ จักขุง อุทะปาทิ ญาณัง อุทะปาทิ ปัญญา อุทะปาทิ วิชชา อุทะปาทิ อาโลโก อุทะปาทิฯ

ตัง โข ปะนิทัง ทุกขะสะมุทะโย อะริยะสัจจัง ปะหาตัพพันติ เม ภิกขะเว ปุพเพ อะนะนุสสุเตสุ ธัมเมสุ จักขุง อุทะปาทิ ญาณัง อุทะปาทิ ปัญญา อุทะปาทิ วิชชา อุทะปาทิ อาโลโก อุทะปาทิฯ

ตัง โข ปะนิทัง ทุกขะสะมุทะโย อะริยะสัจจัง ปะหี (อ่านว่า ฮี) นันติ เม ภิกขะเว ปุพเพ อะนะนุสสุเตสุ ธัมเมสุ จักขุง อุทะปาทิ ญาณัง อุทะปาทิ ปัญญา อุทะปาทิ วิชชา อุทะปาทิ อาโลโก อุทะปาทิฯ

อิทัง ทุกขะนิโรโธ อะริยะสัจจันติ เม ภิกขะเว ปุพเพ อะนะนุสสุเตสุ ธัมเมสุ จักขุง อุทะปาทิ ญาณัง อุทะปาทิ ปัญญา อุทะปาทิ วิชชา อุทะปาทิ อาโลโก อุทะปาทิฯ

ตัง โข ปะนิทัง ทุกขะนิโรโธ อะริยะสัจจัง สัจฉิกาตัพพันติ เม ภิกขะเว ปุพเพ อะนะนุสสุเตสุ ธัมเมสุ จักขุง อุทะปาทิ ญาณัง อุทะปาทิ ปัญญา อุทะปาทิ วิชชา อุทะปาทิ อาโลโก อุทะปาทิฯ

ตัง โข ปะนิทัง ทุกขะนิโรโธ อะริยะสัจจัง สัจฉิกะตันติ เม ภิกขะเว ปุพเพ อะนะนุสสุเตสุ ธัมเมสุ จักขุง อุทะปาทิ ญาณัง อุทะปาทิ ปัญญา อุทะปาทิ วิชชา อุทะปาทิ อาโลโก อุทะปาทิฯ

อิทัง ทุกขะนิโรธะคามินี ปะฏิปะทา อะริยะสัจจันติ เม ภิกขะเว ปุพเพ อะนะนุสสุเตสุ ธัมเมสุ จักขุง อุทะปาทิ ญาณัง อุทะปาทิ ปัญญา อุทะปาทิ วิชชา อุทะปาทิ อาโลโก อุทะปาทิฯ

ตัง โข ปะนิทัง ทุกขะนิโรธะคามินี ปะฏิปะทา อะริยะสัจจัง ภาเวตัพพันติ เม ภิกขะเว ปุพเพ อะนะนุสสุเตสุ ธัมเมสุ จักขุง อุทะปาทิ ญาณัง อุทะปาทิ ปัญญา อุทะปาทิ วิชชา อุทะปาทิ อาโลโก อุทะปาทิฯ

ตัง โข ปะนิทัง ทุกขะนิโรธะคามินี ปะฏิปะทา อะริยะสัจจัง ภาวิตันติ เม ภิกขะเว ปุพเพ อะนะนุสสุเตสุ ธัมเมสุ จักขุง อุทะปาทิ ญาณัง อุทะปาทิ ปัญญา อุทะปาทิ วิชชา อุทะปาทิ อาโลโก อุทะปาทิฯ

ยาวะกีวัญจะ เม ภิกขะเว อิเมสุ จะตูสุ อะริยะสัจเจสุ เอวันติปะริวัฏฏัง ทฺวาทะสาการัง ยะถาภูตัง ญาณะทัสสะนัง นะ สุวิสุทธัง อะโหสิฯ

เนวะ ตาวาหัง ภิกขะเว สะเทวะเก โลเก สะมาระเก สะพฺรัหฺมะเก สัสสะมะณะพฺราหฺมะณิยา ปะชายะ สะเทวะมะนุสสายะ อะนุตตะรัง สัมมาสัมโพธิง อะภิสัมพุทโธ ปัจจัญญาสิงฯ

ยะโต จะ โข เม ภิกขะเว อิเมสุ จะตูสุ อะริยะสัจเจสุ เอวันติปะริวัฏฏัง ทฺวาทะสาการัง ยะถาภูตัง ญาณะทัสสะนัง สุวิสุทธัง อะโหสิฯ

อะถาหัง ภิกขะเว สะเทวะเก โลเก สะมาระเก สะพฺรหฺมะเก สัสสะมะณะพฺราหฺมะณิยา ปะชายะ สะเทวะมะนุสสายะ อะนุตตะรัง สัมมาสัมโพธิง อะภิสัมพุทโธ ปัจจัญญาสิงฯ

ญาณัญจะ ปะนะ เม ทัสสะนัง อุทะปาทิ อะกุปปา เม วิมุตติ อะยะมันติมา ชาติ นัตถิทานิ ปุนัพภะโวติฯ

อิทะมะโวจะ ภะคะวา อัตตะมะนา ปัญจะวัคคิยา ภิกขู ภะคะวะโต ภาสิตัง อะภินันทุง อิมัสฺมิญจะ ปะนะ เวยยากะระณัสฺมิง ภัญญะมาเน อายัสฺมะโต โกณฑัญญัสสะ วิระชัง วีตะมะลัง ธัมมะจักขุง อุทะปาทิ ยังกิญจิ สุมุทะยะธัมมัง สัพพันตัง นิโรธะธัมมันติฯ

ปะวัตติเต จะ ภะคะวะตา ธัมมะจักเก ภุมมา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง เอตัมภะคะวะตา พาราณะสิยัง อิสิปะตะเนมิคะทาเย อะนุตตะรัง ธัมมะจักกัง ปะวัตติตัง อัปปะฏิวัตติยัง สะมะเณนะ วา พฺราหฺมะเณนะ วา เทเวนะ วา มาเรนะ วา พฺรัหฺมุนา วา เกนะจิวา โลกัสฺมินติฯ

ภุมมานัง เทวานัง สัททัง สุตฺวา

จาตุมมะหาราชิกา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ จาตุมมะหาราชิกานัง เทวานัง สัททัง สุตฺวา

ตาวะติงสา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ ตาวะติงสานัง เทวานัง สัททัง สุตฺวา

ยามา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ ยามานัง เทวานัง สัททัง สุตฺวา

ตุสิตา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ ตุสิตานัง เทวานัง สัททัง สุตวา

นิมมานะระตี เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ นิมมานะระตีนัง เทวานัง สัททัง สุตวา

ปะระนิมมิตะวะสะวัตตี เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ ปะระนิมมิตะวะสะวัตตีนัง เทวานัง สัททัง สุตวา*

(*เมื่อจะสวดย่อเพียงถึงสวรรค์ ๖ ชั้น ครั้นสวดมาถึงตรงนี้แล้วสวด พรัหมะกายิกา เทวา สัททะมนุสสาเวสุง แล้วลง เอตัมภะคะวะตา พาราณะสิยัง อิสิปะตะเน มิคาทาเย ฯลฯ เหมือนกันไปจนจบ )

พฺรัหฺมะปาริสัชชา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ พฺรัหฺมะปาริสัชชานัง เทวานัง สัททัง สุตวา พฺรัหฺมะปะโรหิตา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ พฺรัหฺมะปะโรหิตานัง เทวานัง สัททัง สุตวา มะหาพฺรัหฺมา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ มะหาพฺรัหฺมานัง เทวานัง สัททัง สุตวา

ปะริตตาภา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ ปะริตตาภานัง เทวานัง สัททัง สุตวา

อัปปะมาณาภา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ อัปปะมาณาภานัง เทวานัง สัททัง สุตวา

อาภัสสะรา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ อาภัสสะรานัง เทวานัง สัททัง สุตวา

ปะริตตะสุภา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ ปะริตตะสุภานัง เทวานัง สัททัง สุตวา

อัปปะมาณะสุภา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ อัปปะมาณะสุภานัง เทวานัง สัททัง สุตวา

สุภะกิณฺหะกา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ สุภะกิณฺหะกานัง เทวานัง สัททัง สุตวา

อะสัญญิสัตวา เทวา สัททะมนุสสาเวสุง อะสัญญิสัตตานัง เทวานัง สัททัง สุตวา

เวหัปผะลา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ เวหัปผะลานัง เทวานัง สัททัง สุตวา

อะวิหา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ อะวิหานัง เทวานัง สัททัง สุตวา

อะตัปปา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ อะตัปปานัง เทวานัง สัททัง สุตวา

สุทัสสา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ สุทัสสานัง เทวานัง สัททัง สุตวา

สุทัสสี เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ สุทัสสีนัง เทวานัง สัททัง สุตวา

อะกะนิฏฐะกา เทวา สัททะมะนุสสาเวสุง ฯ

* เอตัมภะคะวะตา พาราณะสิยัง อิสิปะตะเนมิคะทาเย อะนุตตะรัง ธัมมะจักกัง ปะวัตติตัง อัปปะฏิวัตติยัง สะมะเณนะ วา พฺราหฺมะเณนะ วา เทเวนะ วา มาเรนะ วา พรัหมุนา วา เกนะจิ วา โลกัสฺมินติฯ

อิติหะ เตนะ ขะเณนะ เตนะ มุหุตเตนะ ยาวะ พฺรัหฺมะโลกา สัทโท อัพภุคคัจฉิ อะยัญจะ ทะสะสะหัสสี โลกะธาตุ สังกัมปิ สัมปะกัมปิ สัมปะเวธิ อัปปะมาโณ จะ โอฬาโร โอภาโส โลเก ปาตุระโหสิ อะติกกัมเมวะ เทวานัง เทวานุภาวังฯ

อะถะโข ภะคะวา อุทานัง อุทาเนสิ อัญญาสิ วะตะ โภ โกณฑัญโญ อัญญาสิ วะตะ โภ โกณฑัญโญติฯ

อิติหิทัง อายัสฺมะโต โกณฑัญญัสสะ อัญญาโกณฑัญโญ ตเว วะนามัง อะโหสีติฯ

* เมื่อจะสวดย่อให้มาต่อตรงนี้ “พรัหมะกายิกา เทวา สัททะมนุสสาเวสัง เอตัมภะคะวะตา พาราณะสิยัง” ฯ

คำแปล

 ข้าพเจ้า(หมายถึง พระอานนท์เถระ ผู้เป็นพุทธอุปัฏฐาก และทำหน้าที่ในการทรงจำพระสูตรทั้งปวงด้วย) ได้สดับมาอย่างนี้ว่า

           สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน ใกล้เมืองพาราณสี ในกาลนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเตือนพระภิกษุปัญจวัคคีย์ว่า

ดูกรภิกษุทั้งหลาย ที่สุดสองอย่างนี้ อันบรรพชิตไม่ควรเสพ  คือ การประกอบตนให้พัวพันด้วยกาม ในกามทั้งหลายนี้ใดเป็นธรรมอันเลว เป็นเหตุให้ตั้งบ้านเรือน เป็นของคนมีกิเลสหนา ไม่ใช่หนทางที่จะไปจากข้าศึกคือ กิเลส ไม่ประกอบด้วยประโยชน์ อีกอย่างหนึ่ง คือการประกอบความเหน็ดเหนื่อยให้ตนนี้ใด ไม่ประกอบด้วยประโยชน์

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ข้อปฏิบัติอันเป็นกลาง ไม่เข้าไปใกล้ที่สุดสองอย่างนั่นนั้น อันตถาคตได้ตรัสรู้แล้วด้วยปัญญาอันยิ่ง ทำให้เกิดดวงตาเห็นธรรม ทำให้เกิดญาณหยั่งรู้ ย่อมเป็นไปเพื่อการเข้าไปสงบระงับ เพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความรู้ดี เพื่อความดับ

        ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ก็ข้อปฏิบัติซึ่งเป็นกลางนั้นเป็นไฉน ตถาคตได้ตรัสรู้แล้วด้วยปัญญาอันยิ่ง ทำให้เกิดดวงตาเห็นธรรม ทำให้เกิดญาณหยั่งรู้ ย่อมเป็นไปเพื่อความสงบ ระงับ เพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความรู้ดี เพื่อความดับ

  ทางมีองค์ ๘ อันเป็นหนทางไปจากข้าศึก คือ กิเลส นี้คือ ปัญญาอันเห็นชอบ ความดำริชอบ วาจาชอบ การงานชอบ ความเลี้ยงชีพชอบ ความเพียรชอบ ความระลึกชอบ ความตั้งจิตชอบ ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อันนี้แล ข้อปฏิบัติซึ่งเป็นกลางนั้น ตถาคตได้ตรัสรู้แล้วด้วยปัญญาอันยิ่ง ทำให้ดวงตาเห็นธรรม ทำให้เกิดญาณหยั่งรู้ ย่อมเป็นไปเพื่อความสงบ เพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความรู้ดี เพื่อความดับ

           ดูกรภิกษุทั้งหลาย สิ่งนี้แล เป็นทุกข์อย่างแท้จริง คือ ความเกิดก็เป็นทุกข์ ความแก่ก็เป็นทุกข์ ความเจ็บก็เป็นทุกข์ ความตายก็เป็นทุกข์ ความโศก ความร่ำไรรำพัน ความทุกข์โทมนัส และความคับแค้นใจ ก็เป็นทุกข์ ความประสบด้วยสิ่งไม่เป็นที่รักทั้งหลายก็เป็นทุกข์ ความพลัดพรากจากสิ่งที่รักทั้งหลายก็เป็นทุกข์ ปรารถนาสิ่งใดอยู่แต่ไม่ได้นั่นก็เป็นทุกข์ ว่าโดยย่อแล้ว อุปาทานขันธ์ ๕ คือ ความยึดมั่นในขันธ์ ๕ ได้แก่ รูป เวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณเป็นทุกข์

           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สิ่งนี้แล เป็นเหตุให้ทุกข์เกิดขึ้น อย่างจริงแท้ คือ ความทะยานอยากนี้ ทำให้มีภพอีก เป็นไปกับความกำหนัดด้วยอำนาจความเพลินในอารมณ์นั้นๆ กล่าวคือ ความทะยานอยากในอารมณ์ที่ใคร่ คือทะยานอยากในความมีความเป็น คือความทะยานอยากในความไม่มีไม่เป็น

           ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สิ่งนี้แล เป็นความดับทุกข์อย่างแท้จริง คือ ความดับโดยสิ้นกำหนัด โดยไม่เหลือแห่งตัณหานั้นอันใด ความสละตัณหานั้น ความวางตัณหานั้น ความปล่อยตัณหานั้น ความไม่พัวพันแห่งตัณหานั้น

            ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สิ่งนี้แล เป็นข้อปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์อย่างจริงแท้คือ ทางมีองค์ ๘ อันเป็นหนทางไปจากข้าศึก คือ กิเลสนี้ คือ ปัญญาอันเห็นชอบ ความดำริชอบ วาจาชอบ การงานชอบ ความเลี้ยงชีวิตชอบ ความเพียรชอบ ความระลึกชอบ ความตั้งจิตชอบ            

ดูกรภิกษุทั้งหลาย จักษุ (ดวงตาเห็นธรรม) ได้เกิดขึ้นแล้ว ญาณได้เกิดขึ้นแล้ว ปัญญาได้เกิดขึ้นแล้ว วิชชาได้เกิดขึ้นแล้ว แสงสว่างได้เกิดขึ้นแก่เรา ในธรรมทั้งหลายที่เราไม่เคยได้ฟังมาก่อนว่า นี้เป็นทุกขอริยสัจ

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย จักษุได้เกิดขึ้นแล้ว ญาณได้เกิดขึ้นแล้ว ปัญญาได้เกิดขึ้นแล้ว วิชชาได้เกิดขึ้นแล้ว แสงสว่างได้เกิดขึ้นแล้วแก่เรา ในธรรมทั้งหลายที่เราไม่เคยไม่เคยได้ยินได้ฟังมาก่อนว่า ก็ทุกขอริยสัจนี้เป็นสิ่งที่ควรกำหนดรู้

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย จักษุได้เกิดขึ้นแล้ว ญาณได้เกิดขึ้นแล้ว ปัญญาได้เกิดขึ้นแล้ว วิชชาได้เกิดขึ้นแล้ว แสงสว่างได้เกิดขึ้นแก่เราในธรรมทั้งหลายที่เราไม่เคยได้ฟังมาก่อนว่า ก็ทุกขอริยสัจนี้เราได้กำหนดรู้แล้ว

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย จักษุได้เกิดขึ้นแล้ว ญาณได้เกิดขึ้นแล้ว ปัญญาได้เกิดขึ้นแล้ว แสงสว่างได้เกิดขึ้นแล้วแก่เรา ในธรรมทั้งหลายที่เราไม่เคยได้ยินได้ฟังมาก่อนว่า นี้ทุกขสมุทัยอริยสัจ

ดูก่อนภิกษุท้้งหลาย จักษุได้เกิดขึ้นแล้ว ญาณได้เกิดขึ้นแล้ว ปัญญาได้เกิดขึ้นแล้ว วิชชาได้เกิดขึ้นแล้ว แสงสว่างได้เกิดขึ้นแล้วแก่เรา ในธรรมทั้งหลายที่เราไม่เคยได้ฟังมาก่อนว่า ก็ทุกขสมุทัยอริยสัจนี้เป็นสิ่งที่ควรละเสีย

ดูกรภิกษุทั้งหลาย จักษุได้เกิดขึ้นแล้ว ญาณได้เกิดขึ้นแล้ว ปัญญาได้เกิดขึ้นแล้ว วิชชาได้เกิดขึ้นแล้ว แสงสว่างได้เกิดขึ้นแก่เรา ในธรรมทั้งหลายที่เราไม่เคยได้ฟังมาก่อนว่า นี้ทุกขสมุทัยอริยสัจนี้ เราได้ละแล้ว

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย จักษุได้เกิดขึ้นแล้ว ญาณได้เกิดขึ้นแล้ว ปัญญาได้เกิดขึ้นแล้ว วิชชาได้เกิดขึ้นแล้ว แสงสว่างได้เกิดขึ้นแล้วแก่เรา ในธรรมทั้งหลายที่เราไม่เคยได้ฟังมาก่อนว่า นี้ทุกขนิโรธอริยสัจ

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย จักษุได้เกิดขึ้นแล้ว ญาณได้เกิดขึ้นแล้ว ปัญญาได้เกิดขึ้นแล้ว วิชชาได้เกิดขึ้นแล้ว แสงสว่างได้เกิดขึ้นแล้วแก่เรา ในธรรมทั้งหลายที่เราไม่เคยได้ฟังมาก่อนว่า ก็ทุกขนิโรธอริยสัจนี้ เป็นสิ่งที่ควรทำให้แจ้ง

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย จักษุได้เกิดขึ้นแล้ว ญาณได้เกิดขึ้นแล้ว ปัญญาได้เกิดขึ้นแล้ว วิชชาได้เกิดขึ้นแล้ว แสงสว่างได้เกิดขึ้นแล้วแก่เรา ในธรรมทั้งหลายที่เราไม่เคยได้ฟังมาก่อนว่า ก็ทุกขนิโรธอริยสัจนี้ เราได้ทำให้แจ้งแล้วในธรรมทั้งหลายที่เราไม่ได้เคยฟังมาก่อนว่า ก็ทุกขอริยสัจนี้ เราทำให้แจ้งได้แล้ว

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย จักษุได้เกิดขึ้นแล้ว ญาณได้เกิดขึ้นแล้ว ปัญญาได้เกิดขึ้นแล้ว วิชชาได้เกิดขึ้นแล้ว แสงสว่างได้เกิดขึ้นแล้วแก่เรา ในธรรมทั้งหลายที่เราไม่เคยได้ฟังมาก่อนว่า นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจ

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย จักษุได้เกิดขึ้นแล้ว ญาณได้เกิดขึ้นแล้ว ปัญญาได้เกิดขึ้นแล้ว วิชชาได้เกิดขึ้นแล้ว แสงสว่างได้เกิดขึ้นแล้วแก่เรา ในธรรมทั้งหลายที่เราไม่เคยได้ฟังมาก่อนว่า ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจนี้ เป็นสิ่งที่ควรให้เจริญ

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย จักษุได้เกิดขึ้นแล้ว ญาณได้เกิดขึ้นแล้ว ปัญญาได้เกิดขึ้นแล้ว วิชชาได้เกิดขึ้นแล้ว แสงสว่างได้เกิดขึ้นแล้วแก่เรา ในธรรมทั้งหลายที่เราไม่เคยได้ฟังมาก่อนว่า ก็ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจนี้เราเจริญแล้ว

         ดูกรภิกษุทั้งหลาย ปัญญาอันรู้เห็นตามความเป็นจริงแล้วเป็นอย่างไร ในอริยสัจ ๔ เหล่านี้ของเรา ซึ่งมีรอบ ๓ มีอาการ ๑๒ อย่างนี้ ยังไม่หมดจดเพียงใดแล้ว

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เราได้ยืนยันตนว่า เป็นผู้ตรัสรู้พร้อมเฉพาะ ซึ่งปัญญาเครื่องตรัสรู้ชอบ ไม่มีความตรัสรู้อื่นจะยิ่งกว่าในโลกเป็นไปกับด้วยเทวดา มาร พรหม ในหมู่สัตว์ ทั้งสมณพราหมณ์  เทวดา มนุษย์ ไม่ได้เพียงนั้น

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ก็เมื่อใดแล ปัญญาอันรู้เห็นตามความเป็นจริงอย่างไร ในอริยสัจ ๔ เหล่านี้ของเรา ซึ่งมีรอบ ๓ มีอาการ ๑๒ อย่างนี้ หมดจดดีแล้ว

เมื่อนั้น เราจึงได้ยืนยันตนว่าเป็นผู้ตรัสรู้พร้อมเฉพาะ ซึ่งปัญญาเครื่องตรัสรู้ชอบ ไม่มีความตรัสรู้อื่นยิ่งกว่าในโลก เป็นไปกับด้วยเทวดา มาร พรหม ในหมู่สัตว์ ทั้งสมณพราหมณ์ เทวดามนุษย์

ก็แล ปัญญาอันรู้เห็นได้เกิดขึ้นแล้วแก่เราว่า ความพ้นพิเศษของเรา ไม่กลับกำเริบได้อีก ชาตินี้เป็นชาติสุดท้ายแล้ว บัดนี้ไม่มีภพอีก

พระผู้มีพระภาคเจ้า ได้ตรัสธรรมปริยายนี้แล้ว ภิกษุปัญจวัคคีย์มีใจแช่มชื่น ยินดีภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้ายิ่งนัก ก็แล เมื่อไวยากรณ์นี้ อันพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอยู่ ธรรมจักษุอัน ปราศจากธุลี ปราศจากมลทิน ได้เกิดขึ้นแล้วแก่พระโกณฑัญญะ ว่า สิ่งใดสิ่งหนึ่ง มีอันเกิดขึ้นเป็นธรรมดา สิ่งทั้งปวงนั้น มีความดับไปเป็นธรรมดา

ก็ครั้นเมื่อธรรมจักษุ อันพระผู้มีพระภาคเจ้าให้เป็นไปแล้ว เหล่าภุมมเทวดา ก็ยังเสียงให้บันลือลั่น ว่านั่นคือจักร คือธรรม ไม่มีจักรอื่นสู้ได้ อันพระผู้มีพระภาคเจ้าให้เป็นไปแล้วที่ ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน ใกล้เมืองพาราณสี อันสมณ พราหมณ์ เทวดา มาร พรหม และใคร ๆ ในโลกยังให้เป็นไปไม่ได้ ดังนี้

เทพเจ้าเหล่าชั้นจาตุมหาราชได้ฟังเสียงของเทพเจ้า เหล่าชั้นภุมมเทวดาแล้ว ก็ยังเสียงให้บันลือลั่น  

เทพเจ้าเหล่าชั้นดาวดึงส์ ได้ฟังเสียงของเทพเจ้า เหล่าชั้นภุมมเทวดาแล้ว ก็ยังเสียงให้บันลือลั่น  

เทพเจ้าเหล่าชั้น ยามา ได้ฟังเสียงของเทพเจ้า เหล่าชั้นภุมมเทวดาแล้ว ก็ยังเสียงให้บันลือลั่น  

เทพเจ้าเหล่าชั้นดุสิต ได้ฟังเสียงของเทพเจ้า เหล่าชั้นภุมมเทวดาแล้ว ก็ยังเสียงให้บันลือลั่น  

เทพเจ้าเหล่าชั้น ยามา ได้ฟังเสียงของเทพเจ้า เหล่าชั้นภุมมเทวดาแล้ว ก็ยังเสียงให้บันลือลั่น  

เทพเจ้าเหล่าชั้น ยามา ได้ฟังเสียงของเทพเจ้า เหล่าชั้นภุมมเทวดาแล้ว ก็ยังเสียงให้บันลือลั่น  

เทพเจ้าเหล่าชั้น ยามา ได้ฟังเสียงของเทพเจ้า เหล่าชั้นภุมมเทวดาแล้ว ก็ยังเสียงให้บันลือลั่น  

เทพเจ้าเหล่าชั้น นิมมานรดี ได้ฟังเสียงของเทพเจ้า เหล่าชั้นภุมมเทวดาแล้ว ก็ยังเสียงให้บันลือลั่น  

เทพเจ้าเหล่าชั้น ปรนิมมิตวสวัตตี ได้ฟังเสียงของเทพเจ้า เหล่าชั้นภุมมเทวดาแล้ว ก็ยังเสียงให้บันลือลั่น  

       เทพเจ้าเหล่าที่เกิดในหมู่พรหม ได้ฟังเสียงของเทพเจ้า เหล่าชั้นปรนิมมิตวสวัตตีแล้ว ก็ยังเสียงให้บันลือลั่น ว่านั่นคือจักร คือธรรม ไม่มีจักรอื่นสู้ได้ อันพระผู้มีพระภาคเจ้าให้เป็นไปแล้ว ที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน ใกล้เมืองพาราณสี อันสมณพราหมณ์ เทวดา มาร พรหม และใคร ๆ ในโลก ยังให้เป็นไปไม่ได้

             โดยในขณะครู่เดียวนั้น เสียงขึ้นไปถึงพรหมโลกด้วยประการฉะนี้ ทั้งหมื่นโลกธาตุ ได้หวั่นไหวสะเทือนสะท้านลั่นไป ทั้งแสงสว่าง อันยิ่งไม่มีประมาณได้ปรากฏแล้วในโลก ล่วงเทวานุภาพ ของเทวดาทั้งหลายเสียหมด

ลำดับนั้นแล พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงเปล่งอุทานว่า โกณฑัญญะได้รู้แล้วหนอ โกณฑัญญะได้รู้แล้วหนอ เพราะเหตุนั้นคำว่า อัญญาโกณฑัญญะ จึงเป็นชื่อของท่านโกณฑัญญะด้วยประการฉะนีี้แล ฯ

วันนี้วันพระ ศึกษาความเป็นมา “ธัมมจักรกัปปวัตตนสูตร” พระสูตรว่าด้วยทางสายกลาง การปฏิบัติไปสู่ความหลุดพ้นจากความทุกข์ของมนุษยชาติ พระธรรมเทศนากัณฑ์แรกของพระพุทธเจ้า

จากหนังสือ “ทำวัตรสวดมนต์แปล ฉบับคณะสงฆ์วัดสระเกศ ราชวรมหาวิหาร เรียบเรียงโดย พระราชกิจจาภรณ์ (เทอด ญาณวชิโร) ในขณะนั้น จัดพิมพ์โดย กองทุนพุทธานุภาพ วัดสระเกศฯ ฉบับพิมพ์ครั้งที่ ๑๖ มิถุนายน พ.ศ.๒๕๕๔ ฉบับธรรมทาน