๑๐๐ ปีชาตกาลแม่ทัพธรรมสตรี ผู้มีคุณูปการทั้งทางโลกและทางธรรม (ตอนที่ ๑)

• 

๑๐๐ปีชาตกาลแม่ทัพธรรมสตรี

ผู้มีคุณูปการทั้งทางโลกและทางธรรม

• 

ประวัติและผลงานศาสตราจารย์ คุณรัญจวน อินทรกำแหง

เกิด : เมื่อ ๒๘ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๖๔

บ้านบางรัก อำเภอบางรัก จังหวัดพระนคร

บุตร : พันเอก พระศรีพิชัยบริบูรณ์ (เหมือน) และคุณเชย อินทรกำแหง

พี่น้อง : น้องชาย ดร.สาทิส อินทรกำแหง (ผู้ก่อตั้งศาสตร์ “ชีวจิต” )

การศึกษา : โรงเรียนวัฒนาวิทยาลัย , โรงเรียนสุรนารีวิทยา, โรงเรียนสวนสุนันทาวิทยาลัย, วิทยาลัยครูสุนันทา,

ได้รับทุนและสำเร็จการศึกษาระดับปริญญาตรี และปริญญาโท ณ Florida State University สหรัฐอเมริกา (ปริญญา B.A. และ M.A. Library Science)

รับราชการ : เข้ารับราชการเป็นครูของกระทรวงศึกษาธิการ เมื่ออายุ ๑๙ ปี โดยเป็นครูโรงเรียนระดับมัธยมศึกษาอยู่ ๑๒ ปี

ต่อมาได้ดำรงตำแหน่งศึกษานิเทศก์ห้องสมุดโรงเรียนคนแรกของกรมวิสามัญศึกษาในยุคของการบุกเบิกจัดตั้งห้องสมุดโรงเรียน ทำหน้าที่นี้อยู่ ๑๐ ปี

หลังจากนั้นย้ายไปทำงานด้านบริหารในตำแหน่งเลขานุการกรม กรมวิสามัญศึกษา และดำรงตำแหน่งผู้อำนวยการกอง กองการสัมพันธ์ต่างประเทศ สำนักงานปลัดกระทรวง กระทรวงศึกษาธิการ ทำหน้าที่ติดต่อกับประเทศต่างๆ ทั่วโลกเพื่อพัฒนาระบบการศึกษาไทย

เครื่องราชอิสริยาภรณ์:

จตุตถจุลจอมเกล้า , ตติยจุลจอมเกล้า ( ปี ๒๕๑๒ ช่วงวัย ๔๘ ปี)

หลังจากลาออกจากราชการเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๑๕ ท่านมาเป็นอาจารย์พิเศษที่มหาวิทยาลัยรามคำแหง

ต่อมาได้รับตำแหน่งเป็นประธานสภาคณาจารย์คนแรกของมหาวิทยาลัยรามคำแหง (๒๕๑๗ -๒๕๑๙)

• เป็นอาจารย์ภาควิชาบรรณารักษศาสตร์ คณะมนุษยศาสตร์
• เป็นผู้บรรยายวิชาวรรณกรรมสำหรับเด็ก และวิจารณ์วรรณกรรม
• ท่านมีบทบาทสำคัญในการวางรากฐานการบรรยายทางวิทยุกระจายเสียงและโทรทัศน์ของมหาวิทยาลัยรามคำแหงร่วมกับ ศาสตราจารย์ คุณหญิงจินตนา ยศสุนทร และ ศาสตราจารย์ คุณหญิงกุหลาบ มัลลิกะมาส ซึ่งต่อมาเปลี่ยนเป็นสำนักเทคโนโลยีการศึกษา มหาวิทยาลัยรามคำแหง

นอกจากนั้น ศาสตราจารย์ คุณรัญจวน อินทรกำแหง ยังได้รับหน้าที่อาจารย์พิเศษวิชาบรรณารักษ์ศาสตร์ ที่…

• จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
• มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
• มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร

และเป็นอาจารย์พิเศษเรื่องการวิจารณ์หนังสือ ที่…

• โรงเรียนเสนาธิการทหารอากาศ และ
• วิทยาลัยการทัพอากาศ

งานเพื่อสาธารณกุศล

• เป็นผู้ริเริ่มจัดรายการวิทยุเพื่อส่งเสริมการอ่าน
• เป็นกรรมการในสมาคมสตรีอุดมศึกษาแห่งประเทศไทย
• เป็นกรรมการในสมาคมการศึกษาแห่งประเทศไทย
• เป็นกรรมการในสมาคมห้องสมุดแห่งประเทศไทย โดยดำรงตำแหน่งนายกสมาคมห้องสมุดแห่งประเทศไทยถึง ๕ สมัย
• เป็นกรรมการหมู่บ้านโสสะ และเป็นประธานหมู่บ้านโสสะ

• 

• 

• 

เกียรติคุณที่ได้รับ

• พ.ศ.๒๕๒๔ ได้รับพระราชทานปริญญาบัตรปรัชญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาบรรณารักษศาสตร์ คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง
• รางวัลวรรณกรรมไทยชมเชย มูลนิธิธนาคารกรุงเทพ เรื่อง “สวนโมกข์ทำไม? ทำไมสวนโมกข์?” ภาคสอง พ.ศ. ๒๕๓๗
• รางวัลและประกาศเชิดชูเกียรติในฐานะบุคคลผู้มีผลงานดีเด่นในการเสริมสร้างสันติภาพและสันติสุขในสังคมไทย จากคณะกรรมการกองทุนการศึกษาเพื่อสันติภาพ พระธรรมปิฏก (ป.อ. ปยุตฺโต) พ.ศ. ๒๕๔๒
• รางวัล “ผู้ใช้ภาษาไทยดีเด่นผ่านสื่อวิทยุโทรทัศน์” เนื่องในวันภาษาไทยแห่งชาติ ประจำปี ๒๕๔๔
• รางวัล “นราธิป” วรรณกรรมดีเด่น สำหรับนักเขียนอาวุโส สมาคมนักเขียนแห่งประเทศไทย พ.ศ. ๒๕๔๖
• รางวัล “Outstanding Woman in Buddhism” เนื่องในวาระวันสตรีสากลโลกขององค์การสหประชาชาติเมื่อวันที่ ๗ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๔๘

ผลงานเขียนหนังสือ

ศาสตราจารย์ คุณรัญจวน อินทรกำแหง มีผลงานการเขียนหนังสือทั้งทางวิชาการและทางธรรมะไว้เป็นจำนวนมาก อาทิ

• ทิพยา-เยาว์ : หนังสืออ่านประกอบวิชาสังคมศึกษา (พ.ศ. ๒๕๐๒)
• ถาม-ตอบบรรณารักษศาสตร์ สำหรับวิชาชุดบรรณารักษศาสตร์(พ.ศ.๒๕๐๖)
• ภาพชีวิตจากนวนิยาย (พ.ศ.๒๕๐๘)
• ห้องสมุดโรงเรียนระดับประถม (พ.ศ.๒๕๐๘)
• การเลือกหนังสือและโสตทัศนวัสดุ (พ.ศ. ๒๕๑๕)
• การเลือกหนังสือพิมพ์และวารสาร (พ.ศ. ๒๕๑๕)
• การบริหารงานห้องสมุดโรงเรียน (พ.ศ.๒๕๑๗)
• บรรณารักษศาสตร์ ชุดครูมัธยม (พ.ศ.๒๕๑๗)
• วรรณกรรมวิจารณ์ (พ.ศ.๒๕๑๗)
• วรรณกรรมสำหรับเด็กและวัยรุ่น (พ.ศ.๒๕๑๗)
• ประชาธิปไตยแบบธรรมิกสังคม (พ.ศ.๒๕๒๙)
• นกเค้าแมวร้องสองครั้งที่แค็ทฟิทเบนด์ (พ.ศ.๒๕๓๐)
• สวนโมกข์ทำไม? ทำไมสวนโมกข์? (พ.ศ.๒๕๓๑)
• ก่อนหยุด…หยุดก่อน (พ.ศ.๒๕๓๖)
• ลอยธรรมะมาลัย (พ.ศ.๒๕๓๖)
• สวนโมกข์ทำไม? ทำไมสวนโมกข์? ภาคสอง (พ.ศ.๒๕๓๗)
• สิทธิสตรีวิถีพุทธ (พ.ศ.๒๕๓๗)
• ท่านอาจารย์พุทธทาสในฐานะครู (พ.ศ.๒๕๓๘)
• ศิลปะการพัฒนาชีวิต (พ.ศ.๒๕๓๙)
• การปฏิบัติที่ใจ (พ.ศ.๒๕๔๑)
• ธรรม (พ.ศ.๒๕๔๒)
• กิเลส(พ.ศ.๒๕๔๓)
• ไตรลักษณ์(พ.ศ.๒๕๔๓)
• นกอินทรีเลี้ยงลูก (พ.ศ.๒๕๔๓)
• การสร้างจิตเงียบ
• การสร้างสรรค์มุมสงบ (พ.ศ.๒๕๔๔)
• สติและอนุสติ (พ.ศ.๒๕๔๔)
• อุปสรรคของการปฏิบัติธรรม (พ.ศ.๒๕๔๔)
• ความสำคัญของจิต (พ.ศ.๒๕๔๕)
• ประโยชน์ของเก้าอี้มีก็ต่อเมื่อมันว่าง (พ.ศ.๒๕๔๕)
• เรียนรู้ธรรมะจากนวนิยายเด็ก (พ.ศ.๒๕๔๕)
• จิตศีลธรรม-จิตปรมัตถธรรม (พ.ศ.๒๕๔๖)
• ฆ่าตัวตายทำไม? (พ.ศ.๒๕๔๖)
• เป็นอยู่อย่างไรไม่เป็นทุกข์ (พ.ศ.๒๕๔๖)
• ครูคือผู้สร้างโลก (พ.ศ.๒๕๔๗)
• ปัจจเวกขณ์ (พ.ศ.๒๕๔๗)
• สัปปรุสธรรม (พ.ศ.๒๕๔๗)
• ชีวิตโลก-ชีวิตธรรม (พ.ศ.๒๕๔๗)
• การปฏิรูปการศึกษาพุทธศาสนาเพื่อพัฒนาชีวิต (พ.ศ.๒๕๔๘)
• ความน่ากลัวของสิ่งที่เรียกว่า “สุข” (พ.ศ.๒๕๔๘)
• จริยธรรมในวรรณกรรม (พ.ศ. ๒๕๔๙) . ฯลฯ

นอกจากนี้ยังเขียนบทความทางวิชาบรรณารักษศาสตร์และทางการศึกษาอื่นๆ ลงในวารสารต่างๆ อย่างต่อเนื่อง เช่น วิทยาสารศูนย์ศึกษา วิทยาจารย์ วารสารห้องสมุด เป็นต้น

• 

การเดินทางสู่ทางธรรม

ท่านอาจารย์คุณรัญจวน อินทรกำแหง  เริ่มชีวิตรับราชการเป็นครู ตั้งแต่อายุ ๑๙ ปี ทำงานอยู่ในแวดวงการศึกษามาตลอด จนถึงวัยห้าสิบกว่าปี

ครั้งหนึ่งท่านเล่าว่า  ขับรถไปเที่ยวกับเพื่อนๆ  ทางภาคอีสาน แต่หลงทางจนไปถึงวัดหินหมากเป้ง จังหวัดหนองคาย  ในเวลามืดค่ำพอดี  ได้พบหลวงปู่เทสก์ เทสรังสี  เป็นครั้งแรก ท่านเมตตาให้คณะเข้าพักค้างที่วัด  และได้แสดงธรรมอันเป็นที่จับใจ  ทำให้ทราบว่า  

ที่ผ่านมา  การดำรงตนเป็น “คนดี”

เท่านั้นยังไม่เพียงพอ

 ต้องปฏิบัติขัดเกลาจิตใจ

 ที่เรียกว่าปฏิบัติสมาธิภาวนา

ทั้งสมถะและวิปัสสนา

จึงจะถึงที่สุดของการหมดทุกข์ได้

• 

จากนั้นท่านก็ตั้งใจปฏิบัติสมาธิภาวนาอย่างจริงจัง

ไป-กลับกรุงเทพฯ-วัดหินหมากเป้งเป็นประจำในช่วงวันหยุดอยู่ระยะหนึ่ง

• 

และต่อมาได้พบวัตรปฏิบัติอันงดงามของท่าน ก.เขาสวนหลวง วิปัสสนาจารย์สตรีแห่งสำนักเขาสวนหลวง จังหวัดราชบุรี  จึงได้มาพักปฏิบัติที่นี่หลายครั้ง โดยตั้งใจว่าหากวันหนึ่งได้ลาทางโลกออกปฏิบัติธรรม ก็จะนุ่งดำใส่ขาวแบบเดียวกับคุณแม่ก.เขาสวนหลวงผู้มีปฏิปทาน่าเลื่อมใสยิ่งนัก

ต่อมาเมื่อถึงโอกาสอำนวย ท่านได้สละชีวิตทางโลกเข้าสู่ชีวิตของผู้ประพฤติธรรม ภายใต้การอบรมของ พระโพธิญาณเถร (ชา สุภัทโท) แห่งวัดหนองป่าพง อำเภอวารินชำราบ จังหวัดอุบลราชธานี

• 

ต่อมาเมื่อหลวงพ่อชาอาพาธหนัก ไม่สามารถจะสอนและอบรมธรรมต่อไปได้ จึงได้มอบตนเป็นศิษย์ของพระธรรมโกศาจารย์ (พุทธทาสภิกขุ) แห่งสวนโมกขพลาราม อำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี  ตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๕๒๕

ศึกษาและปฏิบัติธรรม ที่สวนโมกขพลาราม

• 

ที่สวนโมกขพลาราม ท่านอาจารย์คุณรัญจวนได้เรียนรู้ธรรมจากท่านอาจารย์พุทธทาส อินทปัญโญ ท่านเล่าว่า

“ในวันแรกที่มาถึงสวนโมกข์

ได้กราบท่านอาจารย์แล้ว

สิ่งที่ท่านอาจารย์สั่งให้ทำเป็นสิ่งแรก

คือนับแต่นี้ให้ “อ่านหนังสือเล่มใน”

หยุดอ่านหนังสือข้างนอกทุกเล่ม

นั่นก็คือ ให้ฝึกปฏิบัติด้วยการหมั่น “ดูจิต” ของตนเพื่อให้รู้จักลักษณะของจิต และให้รู้เท่าทันจิตว่ามีสภาพเป็นอย่างไร จะได้รู้จักแก้ไขพัฒนาจิตเถื่อนนั้นให้เป็นจิตที่เจริญ คือเป็นจิตที่นิ่ง มั่นคง และสงบเย็น พร้อมอยู่ด้วยสติ สมาธิ และปัญญา

แล้วท่านอาจารย์ยังสั่งอีกว่า

“ให้หามุมสงบท่ามกลางธรรมชาติ

แล้วก็อ่านหนังสือเล่มในให้แตกฉาน

ขณะนั้นนึกพูดกับตัวเองว่า ใครๆ ว่าท่านอาจารย์เป็นนักปริยัติ แต่นี่สิ่งแรกที่ท่านบอก คือ เน้นลงไปที่การปฏิบัติ ทั้งท่านยังห้ามไม่ให้เราพูดถึงหนังสือธรรมะที่ได้นำไปเพื่อจะอ่านศึกษา แต่ให้ลงมือปฏิบัติทันที

แท้ที่จริงแล้ว ท่านอาจารย์เป็นทั้งนักปริยัติและนักปฏิบัติต่างหาก ตรงตามที่พระพุทธเจ้าได้ตรัสไว้ทีเดียวว่า จะต้องมีทั้งปริยัติ ปฏิบัติ แล้วจึงจะได้มีปฏิเวธ

“เมื่อจะพูดรำลึกถึงท่านเจ้าประคุณอาจารย์สวนโมกข์ มีสิ่งที่จะกล่าวถึงมากเหลือเกินอย่างที่จะเขียนเป็นหนังสือได้เป็นเล่มๆ แต่ตรงนี้จะขอกล่าวถึงสิ่งที่ประทับใจมาก แต่เพียงเรื่องเดียว คือเรื่องวิธีการสอนและอบรมธรรมะของท่านอาจารย์ หรืออีกนัยหนึ่งก็คือ แบบอย่างแห่งความเป็นพุทธทาสของท่าน…

เป็นการยากที่จะอธิบายออกมาเป็นคำพูดว่า ความรู้สึกซาบซึ้งในคุณค่าของการศึกษาอบรมที่ได้รับจากท่านอาจารย์นั้น มีความหมายที่ใหญ่หลวงมหาศาลต่อชีวิตของตนอย่างไรและเพียงใด

• 

แต่พูดได้ว่าที่เป็นเนื้อเป็นตัวอยู่ได้ทุกวันนี้

ก็ด้วยการได้รับคำสอนและการอบรมจากท่านอาจารย์นี้เอง แม้จะยังเป็นเพียงผู้ที่เดินอยู่ แต่ก็จะมุ่งหน้าพยายามเดินต่อไปจนสุดกำลังความสามารถ จนกว่าเกวียนเล่มนี้จะแตกหักทำลายไป”

ท่านอาจารย์คุณรัญจวนเล่าว่า

“การที่ท่านประคุณอาจารย์สวนโมกข์ ได้นำเรื่องของอนัตตา อิทัปปัจจยตา ปฏิจจสมุปบาท ตลอดถึงสุญญตา นิพพาน มาบอกกล่าวแก่พวกเรา จึงเท่ากับเป็นการเปิดหนทางให้พวกเราได้รู้และเข้าใจถึงจุดหมายปลายทางของการประพฤติปฏิบัติธรรม ว่ามีหนทางดำเนินอย่างไร และไปสู่จุดหมายสูงสุดคืออะไร ส่วนบุคคลใดปรารถนาจะประพฤติปฏิบัติมากน้อย หรือใกล้ไกลเพียงใด ก็เป็นสิทธิและความพอใจของแต่ละบุคคล

แต่ถ้าหากพวกเราไม่ได้มีความรู้ในข้อธรรมะเหล่านี้เลย !

ก็ย่อมเป็นการน่าเสียดายอย่างยิ่ง สำหรับผู้ที่มีศรัทธาและศักยภาพที่สามารถจะปฏิบัติไปได้ไกลหรืออาจถึงที่สุด แต่เพราะไม่เคยได้ยินได้ฟัง ก็ไม่รู้หนทาง ถ้าต้องเสียเวลาไปค้นคว้าเสาะหาทางเอง ก็อาจไม่ทันแก่กาลเวลาแห่งชีวิตของตน ซึ่งย่อมเป็นสิ่งที่น่าเสียดายอย่างที่สุดที่โอกาสแห่งชีวิตนี้ได้ถูกปิด เพียงเพราะครูบาอาจารย์บางท่านคิดไปเสียว่า ยากเกินกว่าที่ศิษย์จะเรียนรู้ได้

ในส่วนตัว จึงมีความรู้สึกสำนึกในพระคุณของท่านเจ้าประคุณอาจารย์ฯ อย่างล้นเหลือที่ท่านได้กรุณาสอนและบอกกล่าวให้ฟังอย่างหมดจดสิ้นเชิง ส่วนการจะประพฤติปฏิบัติไปได้เพียงใด ย่อมสุดแล้วแต่ความอุตสาหะบากบั่นอดทนและสติปัญญาแห่งตนเอง เพราะเรื่องของการปฏิบัติเป็นเรื่องเฉพาะตน มิใช่สิ่งที่ผู้ใดจะมาทำให้แก่ใครได้”

• 

สืบสานและเผยแผ่พระพุทธศาสนา

นอกจากการศึกษาและปฏิบัติธรรมในส่วนตนแล้ว ขณะอยู่ที่สวนโมกขพลารามท่านอาจารย์คุณรัญจวนยังได้เป็นกำลังสำคัญในการเผยแผ่พุทธศาสนาในหลายด้าน เช่น

ท่านเป็นเรี่ยวแรงสำคัญในการดำเนินการจัดระบบห้องสมุดแห่งสวนโมกข์ (หรือ ห้องสมุดพุทธทาสบรรณาลัย หรือ หอไตรฯ) จนสำเร็จ

ในด้านการปฏิบัติภาวนา ท่านได้มีส่วนช่วยจัดอบรมอานาปานสติภาวนาทั้งแก่ชาวไทยและชาวต่างประเทศ และที่สำคัญ คือ การจัดตั้ง “ธรรมาศรมธรรมมาตา”

• 

ขอขอบคุณ ภาพและข้อมูลส่วนหนึ่งจาก หอจดหมายเหตุ พุทธทาส อินทปัญโญ (สวนโมกข์ กรุงเทพ)

• 

• 

ความดำริให้มีธรรมาศรมธรรมมาตานี้ มีอยู่ในช่วงปลายชีวิตของท่านอาจารย์พุทธทาสภิกขุ ด้วยความเมตตากรุณาอันสูงสุดต่อเพศหญิงว่า เป็นเพศมารดาของโลก เป็นผู้สามารถสร้างโลกให้อยู่เย็นและเป็นสุข ท่านได้เขียนแนวทางในการจัดดำเนินการให้มี ธรรมาศรมธรรมมาตาขึ้น เพื่อเป็นอาศรมแห่งผู้เป็นธรรมมาตา คือมีธรรมเป็นแม่ หมายถึงมีธรรมะเป็นที่พึ่งสูงสุดแห่งตน และมีแม่เป็นธรรม มีความหมายว่าอาศรมแห่งนี้ ได้เพาะบ่มให้มีการศึกษาและการปฏิบัติธรรมอย่างสูงสุด และหากผู้ใดยินดีเสียสละอุทิศชีวิตเพื่อเผยแผ่ธรรมะ แบ่งปันธรรมะแก่เพื่อนมนุษย์ก็จะให้การศึกษาอบรมเพื่อเป็นธรรมทูตหญิงต่อไป

(ยังมีต่อ)

• 

๑๐๐ ปีชาตกาลแม่ทัพธรรมสตรี ผู้มีคุณูปการทั้งทางโลกและทางธรรม (ตอนที่ ๑)

ขอขอบคุณ ข้อมูลจาก คุณอุ๊ย วัดป่าหนองไผ่ ตำบลดงมะไฟ อำเภอเมือง จังหวัดสกลนคร , หอจดหมายเหตุพุทธทาส อินทปปัญโญ , กลุ่มพุทธทาสศึกษา สวนเมตตาธรรม อำเภอฝาง จังหวัดเชียงใหม่ และ ธรรมมาศรมธรรมมาตา สวนโมกขพลาราม อำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี